De onkenbare cultuur

GIOMEM 4
 

Sirius heeft het liedboek bijna af als hij gebeld wordt door het ministerie van Cultuur Recreatie en Maatschappelijk werk. Eén van zijn contacten in de Haagse nichtenscene heeft de minister geïnformeerd over het werk van een jonge schrijver aan een verzoening tussen kerk, wereld en wetenschap, dat de gronden van de kennis van culturen afgraast om alle bloemen weer te doen groeien. Het is de tijd dat Mao’s culturele revolutie een inspiratiebron voor het studentenverzet in verwording is. De genesis van een poldervariant op de communistische terreur in het verre China beangstigt Den Haag zeer. Coûte que coûte wil men dit voor zijn.
 
De directeur-generaal aan de andere kant van de lijn nodigt Sirius uit voor een lezing, terwijl zij lunchen. Ieder kwartaal houdt de top van het ministerie in Rijswijk een “weerwerklunch” met de minister en de ministerpresident over een beleidsthema, waarbij een “kritiese” spreker als gast de voorzet geeft. Wij hebben vernomen dat u een alternatieve kritiese studie heeft gedaan naar de dialoog tussen kerk, wereld en wetenschap, en zijn reuze benieuwd naar uw dito-uitleg.
 
Overvallen door de plotselinge belangstelling van de staat in zijn nog beginnend oeuvre stottert Sirius dat hij nog maar een paar aantekeningen heeft gemaakt en die net in een prikkelend lied aan het verwerken is. De DG is meteen enthousiast. Ja, precies, prikkelend, ja, dat is wat we zoeken. Kunt u a.s. woensdag om 12:30 uur? Wij komen u natuurlijk ophalen.
 
Sirius aarzelt. Wilt u echt het prikkelende verhaal met uw minister en zelfs de premier erbij aanhoren? Het is bijna pornografisch hoor? De DG buldert van het lachen, u bent me er één. Pornografie is natuurlijk wel het duidelijkste voorbeeld van wat onverzoenbaar is gebleken tussen kerk, wereld en wetenschap, maar of het helpt om een pornografisch verhaal af te steken…? Hmmm, u bent toch geen provo? Sirius moet op zijn beurt nu erg lachen, want zijn gymleraar had hem daar nog zo over aan de tand gevoeld en was door het lint gegaan toen hij al proestend van man’s hoogrode hoofd-van-kwaadheid hem had uitgelegd dat Provo juist het concurrerend wasmiddel van Psob was. Eh, nee, ik ben een echte Psob.
 
Na wat heen en weer praten en proesten besluit de DG dat hij hem persoonlijk komt ophalen en zo de lezing vooraf nog met hem kan doornemen. Kunt u mij in een kort memootje een ‘outline’ van uw inleiding vandaag nog toesturen? Dat is goed, zegt Sirius hem een eerste schets toe en gaat meteen aan de slag. Zijn oorspronkelijke lied over Het geborgen kind kan hij ervoor herschrijven. Het verhaalt over de elf Windekind, die F. van Eeden bedacht in de 19e eeuw om zijn Johannes te verkleinen zodat hij de taal van de planten en dieren verstond.

 
Alles moet kleiner
Alles moet plat
Pas dan wordt het fijner
Pas dan zijn we wat!
 
Dit refrein kan hij zo laten staan, maar aan de meeste coupletten zal hij nog flink moeten sleutelen. Zijn Windekind is een petomaan, die het scheten laten tot liedkunst heeft verheven. En de gouden sleutel is in zijn lied een muzieksleutel met een contrabas als lip, die hij door vals te zingen voor zijn gehoor verbergt. De mens is bij hem eerder onnozel dan boosaardig en kabouter Wistik heeft een moderne naam Weetjewel en is een luie mier, die gras rookt.
 
Wij zoeken
niet naar boeken
wij hakken de hoofden
stuk van wie ons niet geloofden
verwachten wij geen geluk.
 
Weetjewel beweert dat het bewustzijn van de mensen veel te benauwd geworden is, terwijl juist hun hersenen zoveel ruimte bevatten, omdat ze de melodie missen waar het denken ooit mee begonnen is. Windekind heeft echter die melodie nog in zijn repertoire, maar is uit het zicht van Sirius verdwenen, die de rol van Johannes zelf speelt. Ook Sirius ontmoet een meisje, wiens vader over het notenschrift beschikt en hem verbiedt met haar om te gaan zolang hij religie omlaag haalt met petomane evangelisten.
 
Als Sirius een ouderling leert kennen, die wel een eind met hem mee wil gaan en niet meteen het bestaan van Weetjewel en Windekind ontkent, hoort hij van diens kweekmoeder hoe de wereld in elkaar steekt. De mensenwereld is volgens haar een kelder, waar men wat bedorven is bewaart tot er verse versies beschikbaar zijn. Haar filosofie is een verademing voor Sirius. Bij haar proeft hij wat hij bij zijn moeder prepuberaal proefde: een alles omzeilend optimisme dat je in staat stelt in zo’n kelder te overleven met een voortdurende verversing van je hoofd.
 
We zullen alles verversen
Draai maar door met die persen
De mensen willen het zo graag beleven
Geborgen zijn tijdens hun aardse leven.
 
Hij voegt er voor de lezing nog enkele regels aan toe, waarin hij het onkenbare van de cultuur als het probleem van de moderne tijd poneert.
 
Wie zwemt er in ons kennisnet?
Wie zorgt voor de cultuur als bed?
Wie geeft ons zonder reden een bestaan?
Is het de zon, de STER of toch de volle maan?
 
In de kantlijn noteert hij dat de kennis van de gronden nooit verward mag worden met de gronden van de kennis. Trots leest hij dat regeltje hardop voor. Dus toch een sleuteltje gevonden, glimlacht hij naar zichzelf. Hier zullen ze in Rijswijk nog vele lunches op kunnen kauwen. Reeds voldaan vouwt hij het memootje dubbel, adresseert het en brengt het direct naar de brievenbus.
 
Op de afgesproken woensdag in november 1969 wacht hij op de limousine van Marga Klompé bij het kraakpand, tevens postadres, van zijn eenmansstichting Aksum aan de Hooigracht in Leiden, waar hij tijdelijk onderdak gevonden heeft bij de voorzitter van de Leidse Studenten Werkgroep Homosexualiteit.