Blijven nadenken was voor Descartes van levensbelang, voor Breivik helaas niet

Voor Descartes was blijven nadenken van levensbelang. Het inzicht dat je door het denken met zekerheid je bestaan kunt vaststellen hielp hem van een groot deel van zijn twijfels af, waaronder de waan dat een demon weleens al onze waarnemingen zou kunnen manipuleren. Maar (be)twijfelen bleef zijn tweede natuur. Over alle menselijke waarnemingen twijfelen was zijn eten en drinken.

Op zijn veertiende wist hij zijn leraren ervan te overtuigen dat hij het beste kon leren als hij in bed mocht blijven liggen om na te denken. Heel zijn verdere leven heeft hij deze methode van in bed liggen denken volgehouden. Tot hij in 1648 door koningin Christina van Zweden verzocht werd naar Stockholm te komen en in 1650 aldaar overleed aan een longontsteking. Volgens tijdgenoten doordat hij niet aan het koude klimaat kon wennen en de koningin hem dwong om vijf uur in de ochtend op te staan om haar les te geven.

Voor Descartes was de subjectiviteit van de menselijke waarneming naar zijn eigen bevindingen een feit. Hij achtte deze zo onbetrouwbaar dat men aan de door de mens waargenomen werkelijkheid voortdurend kan twijfelen. En wat betwijfeld kan worden, moet worden afgewezen. Bewijsvoering moet plaatsvinden op basis van onbetwijfelbare argumenten.

Met ‘Ik denk, dus ik ben’ als axioma scheidt Descartes de geest van het lichaam. Zijn gedachte-experimenten leiden tot die conclusie, namelijk dat het niet zeker is dat hij een lichaam heeft, maar wel dat hij een geest heeft. Waar de geest zich bevindt, kun je nooit zeker weten. Alleen dat die zich ergens bevindt en dus dat de geest bestaat.

Anders Behring Breivik heeft ook veel nagedacht, maar slikte de islamiseringsretoriek van populistische politici voor zoete koek en twijfelde niet aan de waarneming van een overspoeling door moslims. Hij had hen toch al zo vaak gewaarschuwd in zijn geschriften. Wie niet wil luisteren, moet het maar voelen. Hij wilde ontzag voor zijn waarschuwingen.

Hij scheidde helaas zijn eigen geest niet van zijn lichaam en bracht niet bijtijds de moed op om iedere door de mens waargenomen werkelijkheid te betwijfelen, zo ook de zijne en die van zijn vereerde politici niet. Integendeel, hij eiste als een roofdier hun leven op. Een mens zonder twijfels is een machine, een machinegeweer, een leger van automatische pistolen in zijn eentje.

Tijdens de reconstructie die de Noorse politie zaterdag samen met Breivik heeft gemaakt van de schietpartij op het eiland Utoya verstrekte hij ongevraagd alle details van zijn gruwelijke apocalypse en toonde op diverse plaatsen doodkalm hoe hij zijn wapens hanteerde. Geheel gevoelloos voor de gevolgen van zijn misdaden handelde hij als een charmante psychopaat. De reconstructie duurde acht uur. Al die tijd babbelde hij over zijn executies en het zou me niets verbazen als hij ze meenam in zijn waan dat Europa door een insectenplaag gestraft wordt. Dat hij ze voorhield dat moslims gezien moeten worden als kamervliegen die onze suiker stelen voor hun feest.