De discussie over wat cultuur is, is nooit af
In de hedendaagse antropologie is het juiste cultuurbegrip nog altijd heftig omstreden, maar antropologen zijn het over één ding wel eens: cultuur is geen vaststaand ding, maar een analytische notie. Wat wij de ‘cultuur’ van een groep noemen, is een samenvatting of abstractie van hun opvattingen of gedrag.
De notie dat cultuur geen gedrag veroorzaakt en dus ook het gedrag van een groep niet kan voorspellen is niet wijd verbreid. De conclusie dat cultuur bestaat voor zover het door menselijk gedrag wordt gevormd, is opvallend afwezig in het hedendaagse minderhedendebat.
Uitgebroed in de achterkamertjes van politieke partijbureaus maken we de wederopstanding van het essentialistische en gereïficeerde cultuurbegrip uit de 19e eeuw op allerlei manieren mee en bij alle partijen.
Ook in de pogingen van de leiders van migrantengroepen om hun etnische achterban te mobiliseren. En in het oproepen van migranten om trots te zijn op hun eigen cultuur en culturele identiteit.
In het mobilisatieproces van zowel de autochtone als de allochtone activisten of debaters worden bepaalde werkelijke of vermeende unieke culturele kenmerken van een groep benadrukt, aangepast en desnoods bewust gecreëerd. Zo geven veel moslimleiders graag een draai aan het concept van de Umma, als zou er een coherente moslimgemeenschap met een eigen cultuur en een gedeeld lot bestaan.
Terwijl moslims in uiteenlopende landen en culturen voorkomen van Bangla Desh, Pakistan en Indonesië tot aan de Arabische landen, Afrikaaanse en Zuid-Amerilaanse landen als Suriname; en deel uit maken van vrijwel alle bevolkingen op aarde.
Edward Saïd liet al begin 20e eeuw zien, dat het idee van de Moslims als een samenhangende gemeenschap met een eigen cultuur eigenlijk een westerse vinding is. Al sinds eeuwen wordt er vanuit het westen gezocht naar de verschillen tussen de eigen en de Islamitische wereld. In deze beweging van het oriëntalisme worden, aldus Saïd, de verschillen tussen beide werelden bewust uitvergroot. Het resultaat is het idee dat er een potdichte grens bestaat tussen ‘het westen’ en ‘de Islam’, tussen ‘wij’ en ‘zij’, tussen ‘modern’ en ‘traditioneel’ als tussen ying en yang.
Alleen met grove generalisaties, met culturele gemeenplaatsen en met het negeren van interne verschillen in beide werelden kan men dit volhouden. Zowel ‘wij’ kennen meer traditionele en ‘zij’ meer vooruitstrevende geesten dan zo worden onderkend. In allerlei sferen van wetenschap tot en met industrie worden al eeuwen onderlinge betrekkingen onderhouden, waarin men als internationale gemeenschap naar elkaar is toegegroeid.
De huidige politieke tegenstanders van de Islam en de fanatieke fundamentalisten binnen de Islam, die benadrukken dat de etnische en culturele kenmerken van in Allah gelovende migrantengroepen onverenigbaar zijn met ‘de’ westerse of Nederlandse cultuur, doen in feite beiden hetzelfde. Gelukkig vinden zij beiden tegenover zich steeds meer schrijvers, burgers, diplomaten, ambassadeurs op allerlei gebieden en wetenschappers die dat weerleggen met kennis van de feiten en de interpretatiekaders.
Dit is mijn wijn... 