De discussie over wat cultuur is, is nooit af
In de hedendaagse antropologie is het juiste cultuurbegrip nog altijd heftig omstreden, maar antropologen zijn het over één ding wel eens: cultuur is geen vaststaand ding, maar een analytische notie. Wat wij de ‘cultuur’ van een groep noemen, is een samenvatting of abstractie van hun opvattingen of gedrag.
De notie dat cultuur geen gedrag veroorzaakt en dus ook het gedrag van een groep niet kan voorspellen is niet wijd verbreid. De conclusie dat cultuur bestaat voor zover het door menselijk gedrag wordt gevormd, is opvallend afwezig in het hedendaagse minderhedendebat.
Uitgebroed in de achterkamertjes van politieke partijbureaus maken we de wederopstanding van het essentialistische en gereïficeerde cultuurbegrip uit de 19e eeuw op allerlei manieren mee en bij alle partijen.
Ook in de pogingen van de leiders van migrantengroepen om hun etnische achterban te mobiliseren. En in het oproepen van migranten om trots te zijn op hun eigen cultuur en culturele identiteit.
In het mobilisatieproces van zowel de autochtone als de allochtone activisten of debaters worden bepaalde werkelijke of vermeende unieke culturele kenmerken van een groep benadrukt, aangepast en desnoods bewust gecreëerd. Zo geven veel moslimleiders graag een draai aan het concept van de Umma, als zou er een coherente moslimgemeenschap met een eigen cultuur en een gedeeld lot bestaan.
Terwijl moslims in uiteenlopende landen en culturen voorkomen van Bangla Desh, Pakistan en Indonesië tot aan de Arabische landen, Afrikaaanse en Zuid-Amerilaanse landen als Suriname; en deel uit maken van vrijwel alle bevolkingen op aarde.
Edward Saïd liet al begin 20e eeuw zien, dat het idee van de Moslims als een samenhangende gemeenschap met een eigen cultuur eigenlijk een westerse vinding is. Al sinds eeuwen wordt er vanuit het westen gezocht naar de verschillen tussen de eigen en de Islamitische wereld. In deze beweging van het oriëntalisme worden, aldus Saïd, de verschillen tussen beide werelden bewust uitvergroot. Het resultaat is het idee dat er een potdichte grens bestaat tussen ‘het westen’ en ‘de Islam’, tussen ‘wij’ en ‘zij’, tussen ‘modern’ en ‘traditioneel’ als tussen ying en yang.
Alleen met grove generalisaties, met culturele gemeenplaatsen en met het negeren van interne verschillen in beide werelden kan men dit volhouden. Zowel ‘wij’ kennen meer traditionele en ‘zij’ meer vooruitstrevende geesten dan zo worden onderkend. In allerlei sferen van wetenschap tot en met industrie worden al eeuwen onderlinge betrekkingen onderhouden, waarin men als internationale gemeenschap naar elkaar is toegegroeid.
De huidige politieke tegenstanders van de Islam en de fanatieke fundamentalisten binnen de Islam, die benadrukken dat de etnische en culturele kenmerken van in Allah gelovende migrantengroepen onverenigbaar zijn met ‘de’ westerse of Nederlandse cultuur, doen in feite beiden hetzelfde. Gelukkig vinden zij beiden tegenover zich steeds meer schrijvers, burgers, diplomaten, ambassadeurs op allerlei gebieden en wetenschappers die dat weerleggen met kennis van de feiten en de interpretatiekaders.
Dit is mijn wijn... 
van Artaaa bevrijdt de mens uit zijn beknellend cultureel stigma en deconstrueert algemeenheden die in de realiteit als lens functioneren en de waarneming kleuren. De mens is altijd meer dan zijn cultuur. Dat is een humanistisch concept dat sinds het werk van Edward Said (Egyptenaar en christen) zijn weg naar de wetenschappen heeft gevonden.
Van Artaaa oefent hiermee ook kritiek uit op islamitische schrijvers zoals Tariq Ramadan die een cultureel concept hanteren voor wat een moslim zou moeten zijn. Eenzelfde fout die ook door veel westerse wetenschappers en schrijvers wordt gemaakt die een conceptuele identiteit boven de persoonlijke identiteit stellen.
Van Artaaa is een van de weinigen die dit misleidende schema helder doorziet.
@ waarde Marius, precies!
Beter een humanist dan een opblazend islamist!
Mooi blog.
Het deterministisch idee van ‘de cultuur’ gaat niet alleen voorbij aan het feit dat cultuur aan verandering onderhevig is onder invloed van mensen die in het hier en nu handelen.
Het gaat ook voorbij aan het feit dat wij allen deel uitmaken van meerdere groepen, meerdere identiteiten hebben daardoor. Er is dan ook niet sprake van één cultuur, maar van een scala aan culturen die je als deelverzamelingen van de werkelijkheid zou kunnen zien.
Denk bijvoorbeeld aan: waar je geboren bent, uit welk gezin, of je de oudste bent of de jongste, op welke school je zat, binnen welke religie je opgroeide, waar je nu woont, wat je studeerde, wat je beroep is, waar je werkt, of je een relatie hebt en met wie, of je kinderen hebt, etc.
Wanneer we allochtonen nog slechts zien als hun herkomst en/of hun geloof, is dat derhalve een zware reductie van de werkelijkheid. Een met risico’s bovendien dat we iemand onterecht indelen als behorend bij een bepaalde groep en daarmee die persoon uitsluiten van andere groepen.
Vandaag was ik op een ambassade, waar de cultureel attaché mij vroeg hoe het toch kwam dat in Europa iedereen sprak over tweede en derde generatie migranten. Waarom het niet zo was dat je degene die migreerde als migrant zag en zijn kinderen en kleinkinderen als inwoner van het land. Want, zo zei hij, niemand kiest waar hij wordt geboren. Dat klinkt als: je bent Nederlander als je in Nederland geboren bent. Wat ik erin hoorde, was inclusie in plaats van exclusie. Definiëren op basis van de toekomst in plaats van op het verleden. Het was een mooie dag.
bedankt laus, Nummer 22 en johanna.
Elkaar als mensen tegemoet treden zou idd veel schelen
en wat meer om je heen kijken naar andere landen ook.
Vandaag alleen lovende reacties.
Een omslag?